Mae’r traethawd hwn yn canolbwyntio ar gyfnodolion Cymraeg cynnar y ddeunawfed ganrif gan ddangos sut y bu iddynt symud achos rhyddiaith a ffuglen Gymraeg yn ei flaen ar gyfer ffyniant llenyddol y ganrif nesaf. Tynnir sylw at bwysigrwydd ac arwyddocâd cyfieithu wrth i gyfnodolion Cymru addasu a chyfieithu’r ysgrifau a gyhoeddwyd yn y wasg Saesneg.
Yn y bennod gyntaf canolbwyntir ar Tlysau yr Hen Oesoedd gan ddadansoddi’r unig ysgrif estynedig a ymddangosodd yn y cylchgrawn sef ‘Ystori Doctor y Bendro’. Trysorfa Gwybodaeth neu Eurgrawn Cymraeg sy’n hawlio sylw yn yr ail bennod a thrafodir dwy ysgrif sef ‘Taith Obida’ ac ‘Ystori y Gwr bonheddig a’r Basgetwr’. Neilltuir dwy bennod i drafod y Cylch-grawn Cynmraeg, dadansoddir ‘Hanes Bywyd Mr. David George’ ym mhennod tri a rhoddir sylw manwl i ‘Gwr Bonheddig o Ffraingc’ ym mhennod pedwar.
Cyflwynir yr astudiaeth hon fel cyfraniad manwl i’n dealltwriaeth o bwysigrwydd cyfnodolion Cymraeg y ddeunawfed ganrif.